JAMAA'AT KE SAATH NAMAAZ PARDHNE KA HUKM


JAMAA'AT KE SAATH NAMAAZ PARDHNE KA HUKM

بسم الله الرحمن الرحيم

Baa-Jamaa'at Namaaz Ki Fazeelat:

لِصَلاَةِ الْجَمَاعَةِ فَضْلٌ كَبِيرٌ، وَقَدْ حَثَّ عَلَيْهَا رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي عِدَّةِ أَحَادِيثَ مِنْهَا: قَوْلُهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: صَلاَةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُل صَلاَةَ الْفَذِّ بِخَمْسٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً وَفِي رِوَايَةٍ أُخْرَى: صَلاَةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُل صَلاَةَ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً.


Baa-Jamaa'at namaaz ki badi fazeelat hai, kayi Ahaadees mein Rasool Allaah (ﷺ) ne uski targheeb dee (Ya'ni shauq dilaaya) hai, maslan farmaaya: "Baa-Jamaa'at namaaz, akele shakhs ki namaaz se Pachchees darjey zyaadah fazeelat rakhti hai." [1] Aur doosri riwaayat mein hai: "Baa-Jamaa'at namaaz akele shakhs ki namaaz se Sattaayees darjey zyaadah fazeelat rakhti hai." [2]

وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - أَنَّ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَال لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الأَْوَّل، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلاَّ أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لاَسْتَهَمُوا، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي التَّهْجِيرِ لاَسْتَبَقُوا إِلَيْهِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي الْعَتَمَةِ وَالصُّبْحِ لأََتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا.

Abu Hurairah (Raziyallaahu 'Anhu) se riwaayat hai ke Rasool Allaah (ﷺ) ne farmaaya: "Agar logon ko ma'loom hojaaye ke Azaan aur pehli saff mein kya sawaab hai phir baghair qur'ah daale usko na paasakey toh uske liye qur'ah daalte, aur agar unko ma'loom hojaaye ke Zuhr ki namaaz jaldi jaane ka kya sawaab hai toh uske liye ek doosre se aage bardhte, aur agar unko ma'loom ho ke 'Ishaa' aur Fajr ki namaaz mein kya sawaab hai toh unke liye zaroor aate chaahe ghaseet tey hue aana padhey." [3]

وَعَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - قَال: سَمِعْتُ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُول: مَنْ صَلَّى الْعِشَاءَ فِي جَمَاعَةٍ فَكَأَنَّمَا قَامَ نِصْفَ اللَّيْل، وَمَنْ صَلَّى الصُّبْحَ فِي جَمَاعَةٍ فَكَأَنَّمَا صَلَّى اللَّيْل كُلَّهُ

'Usmaan Bin 'Affaan (Raziyallaahu 'Anhu) se riwaayat hai ke Rasool Allaah (ﷺ) ne farmaaya: "Jisne 'Ishaa' ki namaaz Baa-Jamaa'at padhi goya usne aadhi raat tak nafal padhi aur jisne Subah (Ya'ni Fajr) ki namaaz Baa-Jamaa'at padhi goya usne saari raat nafal padhi." [4]

وَلأَِهَمِّيَّتِهَا يَقُول الْفُقَهَاءُ: الصَّلاَةُ فِي الْجَمَاعَةِ مَعْنَى الدِّينِ، وَشِعَارُ الإِْسْلاَمِ، وَلَوْ تَرَكَهَا أَهْل مِصْرٍ قُوتِلُوا، وَأَهْل حَارَةٍ جُبِرُوا عَلَيْهَا وَأُكْرِهُوا.

Baa-Jamaa'at namaaz ki ehmiyat ki wajah se Fuqahaa' kehte hain: Baa-Jamaa'at, Deen ka maqsood, aur Islaam ka shi'aar (nishaani) hai, agar kisi shaher ke log jamaa'at chhord dein toh unse Qitaal kiya jaayega aur kisi muhalle ke log chhord dein toh unko jamaa'at ke liye majboor kiya jaayega. [5]

☆ SHAR'EE HUKM ☆

لِلْفُقَهَاءِ فِي بَيَانِ حُكْمِ صَلاَةِ الْجَمَاعَةِ أَقْوَالٌ مُخْتَلِفَةٌ

Baa-Jamaa'at namaaz ke hukm ke bayaan mein Fuqahaa' ke mukhtalif aqwaal hain.

☆ FARAAYEZ KI JAMAA'AT ☆

ذَهَبَ الْحَنَفِيَّةُ - فِي الأَْصَحِّ - وَأَكْثَرُ الْمَالِكِيَّةِ، وَهُوَ قَوْلٌ لِلشَّافِعِيَّةِ، إِلَى أَنَّ صَلاَةَ الْجَمَاعَةِ فِي الْفَرَائِضِ سُنَّةٌ مُؤَكَّدَةٌ لِلرِّجَال، وَهِيَ شَبِيهَةٌ بِالْوَاجِبِ فِي الْقُوَّةِ عِنْدَ الْحَنَفِيَّةِ.

وَصَرَّحَ بَعْضُهُمْ بِأَنَّهَا وَاجِبَةٌ - حَسَبَ اصْطِلاَحِهِمْ - وَاسْتَدَلُّوا بِمَا رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَال: صَلاَةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُل عَلَى صَلاَةِ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً وَفِي رِوَايَةٍ: بِخَمْسٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً، فَقَدْ جَعَل النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْجَمَاعَةَ لإِِحْرَازِ الْفَضِيلَةِ، وَذَا آيَةُ السُّنَنِ، وَقَال عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ فِي الصَّلَوَاتِ: إِنَّهَا مِنْ سُنَنِ الْهَدْيِ.

Asah (zyaadah saheeh) qaul ke mutaabiq Hanafiyyah ki raaye aur aksar Maalikiyyah ki raaye aur yahi Shaafi'iyyah ka ek qaul hai ke Faraayez mein jamaa'at, mardon ke liye Sunnat e Muakkadah hai aur ye Hanafiyyah ke nazdeek quwwat mein waajib ke mushaabah hai, balke ba'z Hanafiyyah ne saraahat kee hai ke ye unki apni istelaah ke lihaaz se waajib hai, un hazraat ka istedlaal is riwaayat se hai ke Rasool Allaah (ﷺ) ne farmaaya: "Baa-Jamaa'at namaaz akele shakhs ki namaaz se Sattaayees darjey zyaadah fazeelat rakhti hai." [6], ek riwaayat mein "Pachchees darjey zyaadah", Rasool Allaah (ﷺ) ne jamaa'at ki fazeelat haasil karne ka zariya bataaya aur ye Sunnat hone ki alaamat hai, 'Abdullaah Bin Mas'ood (Raziyallaahu 'Anhu) ne namaazon ke baare mein kaha: Ye Sunan e Hadyi (Ya'ni Hidaayat ki baaton mein se) hai. [7]

وَذَهَبَ الشَّافِعِيَّةُ - فِي الأَْصَحِّ عِنْدَهُمْ -، إِلَى أَنَّهَا فَرْضُ كِفَايَةٍ، وَهُوَ قَوْل بَعْضِ فُقَهَاءِ الْحَنَفِيَّةِ، كَالْكَرْخِيِّ وَالطَّحَاوِيِّ، وَهُوَ مَا نَقَلَهُ الْمَازِرِيُّ عَنْ بَعْضِ الْمَالِكِيَّةِ. وَاسْتَدَلُّوا بِقَوْل النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَا مِنْ ثَلاَثَةٍ فِي قَرْيَةٍ وَلاَ بَدْوٍ لاَ تُقَامُ فِيهِمُ الصَّلاَةُ إِلاَّ قَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ، فَعَلَيْكَ بِالْجَمَاعَةِ فَإِنَّمَا يَأْكُل الذِّئْبُ الْقَاصِيَةَ.

Asah qaul ke mutaabiq Shaafi'iyyah ki raaye hai ke ye Farz e Kifaayah hai, yahi ba'z Fuqahaa' e Hanafiyyah ka qaul hai, jaise Karkhi aur Tahaawi, aur isi ko Maaziri ne ba'z Maalikiyyah se naqal kiya hai [8], inka istedlaal is riwaayat se hai ke Rasool Allaah (ﷺ) ne farmaaya: "Jis basti Ya dehaat mein teen aadmi ho aur Baa-Jamaa'at namaaz na ho, un par Shaytaan musallat hojaata hai, lihaaza tum jamaa'at ka ehtemaam karo, is liye ke bhediya revard se alaahidah hone waali hi bakri ko khaata hai." [9]

وَقَدْ فَصَّل بَعْضُ الْمَالِكِيَّةِ فَقَالُوا: إِنَّهَا فَرْضُ كِفَايَةٍ مِنْ حَيْثُ الْجُمْلَةُ أَيْ بِالْبَلَدِ؛ فَيُقَاتَل أَهْلُهَا عَلَيْهَا إِذَا تَرَكُوهَا، وَسُنَّةٌ فِي كُل مَسْجِدٍ وَفَضِيلَةٌ لِلرَّجُل فِي خَاصَّةِ نَفْسِهِ.

Ba'z Maalikiyyah ne is mein tafseel karte hue kaha hai ke ye fil-jumlah, Ya'ni shaher mein Farz e Kifaayah hai, lihaaza shaher waale agar usko chhordein toh unse Qitaal hoga, aur har masjid mein Sunnat hai aur khaas taur par aadmi ke apne haqq mein fazeelat hai. [10]

وَذَهَبَ الْحَنَابِلَةُ، وَهُوَ قَوْلٌ لِلْحَنَفِيَّةِ وَالشَّافِعِيَّةِ إِلَى أَنَّهَا وَاجِبَةٌ وُجُوبَ عَيْنٍ وَلَيْسَتْ شَرْطًا لِصِحَّةِ الصَّلاَةِ، خِلاَفًا لاِبْنِ عَقِيلٍ مِنَ الْحَنَابِلَةِ، الَّذِي ذَهَبَ إِلَى أَنَّهَا شَرْطٌ فِي صِحَّتِهَا قِيَاسًا عَلَى سَائِرِ وَاجِبَاتِ الصَّلاَةِ.

Hanaabilah ka maz'hab, Hanafiyyah wa Shaafi'iyyah ke yahaan ek qaul hai ke jamaa'at Waajib e 'Ayn hai, lekin namaaz ki sehat ke liye shart nahin hai, is mein Ibn e 'Aqeel Hanbali ka ikhtelaaf hai, unki raaye ye hai ke baqiyah waajibaat e namaaz par qiyaas karte hue ye bhi namaaz ki sehat ke liye shart hai.

وَاسْتَدَل الْحَنَابِلَةُ بِقَوْل اللَّهِ تَعَالَى: {وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ}

Hanaabilah ka istedlaal is Farmaan e ILaahi se hai: "Aur jab aap unke darmiyaan ho aur unke liye namaaz qaayem karein toh chaahiye ke un mein ka ek giroh aap ke saath khada hojaaye." [11]

فَأَمَرَ اللَّهُ تَعَالَى بِالْجَمَاعَةِ حَال الْخَوْفِ، فَفِي غَيْرِهِ أَوْلَى. وَبِمَا رَوَاهُ أَبُو هُرَيْرَةَ - رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ - أَنَّ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَال: وَاَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِحَطَبٍ، فَيُحْطَبَ ثُمَّ آمُرَ بِالصَّلاَةِ فَيُؤَذَّنُ لَهَا، ثُمَّ آمُرَ رَجُلاً فَيَؤُمَّ النَّاسَ، ثُمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ لاَ يَشْهَدُونَ الصَّلاَةَ، فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ.

Jab Allaah (تعالى) ne khauf ki haalat mein Baa-Jamaa'at pardhne ka hukm farmaaya toh bey khaufi ki haalat mein badarje Awlaa hoga, neyz Abu Hurairah (Raziyallaahu 'Anhu) ki riwaayat mein Rasool Allaah (ﷺ) ne farmaaya: "Qasam Us Zaat ki jiske qabze mein meri jaan hai! Maine iraadah kiya ke lakdiyaan jama' karne ka hukm doon aur lakdiyaan jama' kee jaayein phir namaaz ka hukm doon, uski azaan dee jaaye, phir ek shakhs se keh doon ke woh logon ko namaaz padhaaye, phir main unko peeche chhordkar un logon ke paas jaaun, jo jamaa'at mein haazir nahin hote aur unke ghar jalaadun." [12]

وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - قَال: أَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلٌ أَعْمَى، فَقَال: يَا رَسُول اللَّهِ، إِنَّهُ لَيْسَ لِي قَائِدٌ يَقُودُنِي إِلَى الْمَسْجِدِ، فَسَأَل رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ يُرَخِّصَ لَهُ، فَيُصَلِّي فِي بَيْتِهِ فَرَخَّصَ لَهُ، فَلَمَّا وَلَّى دَعَاهُ فَقَال: هَل تَسْمَعُ النِّدَاءَ بِالصَّلاَةِ؟ قَال: نَعَمْ قَال: فَأَجِبْ وَإِذَا لَمْ يُرَخِّصْ لِلأَْعْمَى الَّذِي لَمْ يَجِدْ قَائِدًا فَغَيْرُهُ أَوْلَى. وَلِذَلِكَ قَالُوا: إِنَّ تَارِكَ الْجَمَاعَةِ يُقَاتَل وَإِنْ أَقَامَهَا غَيْرُهُ؛ لأَِنَّ وُجُوبَهَا عَلَى الأَْعْيَانِ.

Abu Hurairah (Raziyallaahu 'Anhu) ki riwaayat hai: Rasool Allaah (ﷺ) ke paas ek naabeena shakhs aaya aur usne arz kiya: Aye Allaah ke Rasool! Mujhe koi masjid tak laane waala nahin, aur usne darkhwaast ki ke Aap (ﷺ) ijaazat dey dein toh ghar mein namaaz pardh liya karey, Aap (ﷺ) ne usey ijaazat dey dee, jab woh laut gaya toh Aap (ﷺ) ne usko bulaaya aur poocha ke tum Azaan sunte ho? Usne kaha: Haan, Aap (ﷺ) ne farmaaya: "Tum masjid mein aaya karo." [13]

Jab Aap (ﷺ) ne andhe ko jisko laane waala koi na tha ijaazat na dee toh doosre ke liye badarje Awlaa ijaazat na hogi aur isi wajah se Fuqahaa' ne kaha hai ke jamaa'at chhordne waale se Qitaal kiya jaayega agarche doosre log jamaa'at karte ho, is liye ke jamaa'at Waajib e 'Ayn hai. [14]

وَالْجَمَاعَةُ فِي صَلاَةِ الْخَوْفِ عِنْدَ الشَّافِعِيَّةِ أَفْضَل مِنَ الاِنْفِرَادِ لِعُمُومِ الأَْخْبَارِ فِي صَلاَةِ الْجَمَاعَةِ، كَمَا فِي الأَْمْنِ.

Namaaz e Khauf mein jamaa'at Shaafi'iyyah ke nazdeek akele pardhne se afzal hai, is liye ke Baa-Jamaa'at namaaz ki riwaayaat aam hain jaisa ke aman ki haalat mein. [15]

أَمَّا بِالنِّسْبَةِ لِصَلاَةِ الْجُمُعَةِ فَإِنَّ الْجَمَاعَةَ شَرْطٌ فِي صِحَّتِهَا، فَلاَ تَصِحُّ بِغَيْرِ جَمَاعَةٍ، وَهَذَا بِاتِّفَاقِ الْفُقَهَاءِ

Rahi Jumu'ah ke liye jamaa'at toh Jumu'ah ke saheeh hone ke liye (jamaa'at) shart hai, lihaaza bila jamaa'at Jumu'ah Bi-ittefaaq e Fuqahaa' saheeh nahin. [16]

وَالْجَمَاعَةُ فِي صَلاَةِ الْجِنَازَةِ لَيْسَتْ بِشَرْطٍ، بَل سُنَّةٌ، وَقَال ابْنُ رُشْدٍ: إِنَّ الْجَمَاعَةَ شَرْطٌ فِيهَا كَالْجُمُعَةِ، وَالْمَشْهُورُ عِنْدَ الْمَالِكِيَّةِ أَنَّهَا مَنْدُوبَةٌ

Namaaz e Janaazah mein jamaa'at shart nahin, balke Sunnat hai, Ibn Rushd ne kaha hai ke Jumu'ah ki tarah us mein jamaa'at shart hai, lekin yahaan mash'hoor yahi hai ke jamaa'at mandoob (Sunnat, Mustahabb, Mubaah) hai. [17]

ولله الحمد والمنة وهو أعلم

- 'Abdul-Mudhill Hafizahullah (عَبْدُ المُذِلّ حفظہ اللہ)

_____________

References:


[1] Saheeh Al-Bukhaari.

[2] Bukhaari wa Muslim.

[3] Bukhaari wa Muslim.

[4] Saheeh Muslim.

[5] Al-Mughni; Al-Majmoo'; Al-Hattaab; Mughni Al-Muhtaaj.

[6] Bukhaari wa Muslim.

[7] Ibn 'Aabideen; Fat'hul-Qadeer.

[8] Mughni Al-Muhtaaj; Al-Maz'hab; Fat'hul-Qadeer; Ibn 'Aabideen; Al-Tahaawi; Al-Dusooqi; Al-Sharhul-Sagheer; Mawaahib Al-Jaleel.

[9] Sunan Abu Daawood, Nawawi: Saheeh.

[10] Al-Dusooqi; Al-Sharhul-Sagheer.

[11] Soorah No. 4, Al-Nisaa, Aayah: 102.

[12] Bukhaari wa Muslim.

[13] Saheeh Muslim.

[14] Ibn 'Aabideen; Fat'hul-Qadeer; Mughni Al-Muhtaaj; Al-Mughni; Kashshaaf Al-Qinaa'.

[15] Mughni Al-Muhtaaj.

[16] Al-Ikhtiyaar; Al-Dusooqi; Al-Maz'hab; Kashshaaf Al-Qinaa'.

[17] Al-Dusooqi; Mughni Al-Muhtaaj; Sharh Muntahaa Al-Iraadaat.
 
Top